Η κεφαλαλγία, ή κοινώς πονοκέφαλος, αποτελεί ένα από τα πιο συχνά συμπτώματα που οδηγούν τον ασθενή να επισκεφθεί ιατρό. Η κεφαλαλγία μπορεί να είναι αποτέλεσμα διαφόρων αιτιών, ποικίλης βαρύτητας.
Η Παγκόσμια Εταιρία Κεφαλαλγίας έχει προτείνει την ταξινόμηση των κεφαλαλγιών σε πρωτοπαθείς και δευτεροπαθείς κεφαλαλγίες.
Τις πρωτοπαθείς αποτελούν οι:
κεφαλαλγία τάσης
ημικρανία
αθροιστική
τριδυμικές αυτόνομες
άλλες κεφαλαλγίες.
Οι δευτεροπαθείς μπορεί να αφορούν σε κεφαλαλγίες οφειλόμενες σε: τραυματισμό της κεφαλής ή του αυχένα, αγγειακή διαταραχή (πχ αγγειακό εγκεφαλικό επεισόδιο, υπαραχνοειδής αιμορραγία, διαχωρισμός αγγείου, κροταφική αρτηρίτιδα), λοίμωξη είτε τοπική (ωτίτιδα, παραρρινοκολπίτιδα, κ.λπ.) είτε του κεντρικού νευρικού συστήματος (μηνιγγίτιδα, εγκεφαλίτιδα, απόστημα). Επίσης δευτεροπαθείς κεφαλαλγίες μπορεί να αποδίδονται σε παρουσία χωροκατακτητικής εξεργασίας εγκεφάλου, σε παθήσεις των οφθαλμών, των ωτών, της μύτης, της οδοντοστοιχίας, ή οποιασδήποτε άλλης κεφαλικής δομής, καθώς επίσης και σε κατάχρηση ή και απόσυρση από ουσίες, ακόμα και σε νόσους ψυχικής φύσεως.
Επιδημιολογία
Η κεφαλαλγία τύπου τάσεως αποτελεί τη συχνότερη μορφή κεφαλαλγίας. Σε διάφορες μελέτες ο επιπολασμός της αναφέρεται από 30% έως και πολύ περισσότερο. Είναι γεγονός πως συντριπτικό ποσοστό των ανθρώπων θα παρουσιάσει τουλάχιστον ένα επεισόδιο κατά τη διάρκεια της ζωής του. Παρουσιάζει λίγο μεγαλύτερη επίπτωση στις γυναίκες 30-50 ετών, μπορεί ωστόσο να εμφανιστεί σε οποιαδήποτε ηλικία.
Βασικά χαρακτηριστικά
• ο πόνος είναι κατά κανόνα μικρής ή μέτριας έντασης, με σταδιακή εισβολή και όχι αιφνίδια (thunderclap)
• έχει πιεστικό ή συσφικτικό χαρακτήρα, στην πλειονότητα των περιπτώσεων αμφοτερόπλευρης εντόπισης. Οι ασθενείς το περιγράφουν συχνά σαν αίσθημα πίεσης περιμετρικά του κρανίου, ή «σαν μια πολύ σφιχτή κορδέλα στο κεφάλι»
• συνήθως δεν συνοδεύεται από ναυτία ή εμέτους, φωτοφοβία ή φωνοφοβία
• δεν επιδεινώνεται από συνηθισμένη φυσική δραστηριότητα, καθώς επίσης δεν επηρεάζει σε σημαντικό βαθμό και τη λειτουργικότητα του ασθενή όσον αφορά την επιτέλεση καθημερινών λειτουργιών
Γενικά διακρίνεται στην επεισοδιακή μορφή και τη χρόνια. Η διάρκεια στην επεισοδιακή μορφή μπορεί να είναι από ώρες έως και ημέρες, ενώ ως χρόνια χαρακτηρίζεται όταν υπάρχουν πάνω από 15 επεισόδια το μήνα για τουλάχιστον 3 μήνες, με εξάρσεις και υφέσεις. Η περίπτωση αυτή αποτελεί και την μεγαλύτερη πρόκληση για τον ιατρό, καθώς είναι και η πιο δύσκολη να ρυθμιστεί ικανοποιητικά.
Διάγνωση
Προκειμένου να τεθεί με σαφήνεια η ορθή διάγνωση χρειάζεται κλινική εκτίμηση, λεπτομερές ιστορικό και κλινική εξέταση, καθώς και διενέργεια εργαστηριακών και απεικονιστικών εξετάσεων. Σημαντικό ρόλο στο ιστορικό παίζουν η χρονιότητα του πόνου, η συχνότητα των επεισοδίων και η διάρκειά τους, ο τρόπος έναρξης, η εντόπιση και η ποιότητα του πόνου, τα συνοδά ενοχλήματα, πιθανοί παράγοντες επιδείνωσης ή ανακούφισης του άλγους καθώς και ατομικό και οικογενειακό ιστορικό και συνήθειες-τρόπος ζωής του ασθενούς.
Αιτιολογία - εκλυτικοί παράγοντες
Συνήθως δεν ανευρίσκεται σαφής αιτιολογικός παράγοντας, ωστόσο έχουν ενοχοποιηθεί εκλυτικοί παράγοντες όπως το στρες, ο παρατεταμένος μυϊκός κάματος, η κακή στάση σώματος, η αφυδάτωση και η νήστις. Επιπλέον, η κακή ποιότητα ύπνου συνδέεται ισχυρά με παρουσία κεφαλαλγία τύπου τάσεως και σε μελέτες έχει φανεί πως ασθενείς με αποφρακτική υπνική άπνοια έχουν μεγαλύτερη επίπτωση σε αυτή.
Πότε πρέπει να ανησυχήσω
Κατά κανόνα η κεφαλαλγία τύπου τάσεως δεν είναι ανησυχητική κατάσταση για τον ασθενή. Παρ’ όλα αυτά υπάρχουν μερικά σημεία και συμπτώματα που πιθανώς θα πρέπει να μας θορυβήσουν και να αναζητήσουμε ιατρική βοήθεια. Τέτοια συμπτώματα-red flags αποτελούν:
• νευρολογική σημειολογία - διαταραχή ομιλίας, διαταραχή όρασης, αδυναμία σε χέρι ή πόδι
• εκσεσημασμένοι έμετοι και ναυτία
• επιδείνωση με το πτέρνισμα, το βήχα ή με την άσκηση
• αιφνίδια-απότομη έναρξη “σαν σφυριά” με μέγιστη ένταση του πόνου εντός λεπτού
• επιδείνωση σε ύπτια θέση
• κεφαλαλγία που συνοδεύεται από ανεξήγητο πυρετό και ειδικά όταν συνυπάρχει βυθιότητα-λήθαργος
• κεφαλαλγία που εμφανίστηκε μετά από κάκωση κεφαλής
• όταν συνδυάζεται με διαταραχές μνήμης, διαταραχές συμπεριφοράς ή απώλεια βάρους
Σε όλες τις ανωτέρω περιπτώσεις χρειάζεται άμεση εκτίμηση από ιατρό Νευρολόγο.
Θεραπεία
Η θεραπεία στην οξεία φάση της επεισοδιακής μορφής αποτελείται από κοινά αναλγητικά, ασπιρίνη, παρακεταμόλη ή Μη Στεροειδή Αντιφλεγμονώδη (ΜΣΑΦ), τα οποία και είναι επαρκή στην πλειονότητα των περιπτώσεων. Ωστόσο, πιο σοβαρά σε ένταση επεισόδια μπορεί να χρειαστούν αντιμετώπιση με ενέσιμη (ενδομυϊκή ή ενδοφλέβια) αγωγή προκειμένου να υπάρξει ύφεση του άλγους.
Ιδιαίτερη προσοχή χρειάζεται όμως στην αποφυγή κατάχρησης αναλγητικών, καθότι αυτή μπορεί να οδηγήσει σε χρονιότητα της κεφαλαλγίας - την λεγόμενη κεφαλαλγία από κατάχρηση αναλγητικών.
Σε χρόνιες μορφές, πιθανόν να είναι απαραίτητη για κάποιο διάστημα η προφυλακτική αγωγή, με την αμιτριπτυλίνη να είναι το καλύτερα μελετημένο και πιο αποδοτικό φάρμακο ως καθημερινή προφυλακτική αγωγή στη συγκεκριμένη μορφή. Σε περίπτωση αποτυχίας, δυσανεξίας, ή αντένδειξης, ενδέχεται να χρησιμοποιηθούν άλλα τρικυκλικά αντικαταθλιπτικά ή αντιεπιληπτικά φάρμακα.
Αποτελέσματα μπορεί να έχουν επίσης τεχνικές χαλάρωσης όπως γιόγκα, διαλογισμός, μασάζ, βελονισμός, χωρίς ωστόσο η συμβολή τους να είναι πλήρως τεκμηριωμένη.
Εν κατακλείδι…
Εφόσον υποφέρετε από κεφαλαλγίες, συνίσταται η επίσκεψη σε έναν ειδικό Νευρολόγο προκειμένου να διερευνηθεί η αιτιολογία τους, δεδομένης της ύπαρξης δυνητικά αναστρέψιμων αιτιών, καθώς και για την κατάλληλη αντιμετώπιση με στόχο τη μείωση της συχνότητας και της έντασης των επεισοδίων, και τη βελτίωση της ποιότητας ζωής του ασθενούς.