Από τη στιγμή της ανακάλυψης της δομής του ανθρωπίνου γονιδιώματος και τη διευκρίνιση των γενετικών μηχανισμών κληρονομικότητας, η κλινική νευρολογία έχει ευεργετηθεί από την πρόοδο στην γενετική και τη νευροεπιστήμη. Εκ του συνόλου των γενετικών παθήσεων του ανθρώπου, σημαντικό ποσοστό προσβάλλει το νευρικό και νευρομυϊκό σύστημα. Ο κύριος λόγος για τον οποίο το νευρικό σύστημα εμφανίζει το μεγαλύτερο αριθμό γενετικών νοσημάτων από κάθε άλλο σύστημα του ανθρωπίνου οργανισμού, φαίνεται να σχετίζεται με το γεγονός ότι το πολύ μεγάλο ποσοστό των γονιδίων του ανθρωπίνου DNA εμπλέκεται στη διαδικασία ανάπτυξης του νευρικού συστήματος. Η διευκρίνιση των μοριακών γενετικών μηχανισμών που υπόκεινται σε όλο και περισσότερα νοσήματα του νευρικού συστήματος, τροποποιεί δραστικά την κλασική νευρολογική «νοσολογία». Νέες νοσολογικές οντότητες αναγνωρίζονται και άλλες απαλείφονται με κριτήριο το γονιδιακό τους υπόστρωμα. Σήμερα πια γνωρίζουμε ότι μεταλλάξεις σε εκατοντάδες διαφορετικά γονίδια μπορούν να προκαλέσουν διαφόρου τύπου νευρογενετικά νοσήματα.
Συνολικά, τα νευρογενετικά νοσήματα είναι συχνά, αφού για παράδειγμα περισσότεροι από 1.000.000 άνθρωποι στις ΗΠΑ πάσχουν από κάποια μορφή νευρομυϊκής ασθένειας και περίπου το 40% από αυτούς είναι κάτω των 18 ετών. Έτσι τροποποιείται δραστικά η κατάταξη-κατηγοριοποίηση της κλασικής νευρολογικής «νοσολογίας». Υπάρχουν πια, πολλά γενετικά τεστ διαθέσιμα στον κλινικό νευρολόγο και σίγουρα αυτό το νούμερο θα αυξηθεί στο μέλλον, ώστε να γίνεται η έγκαιρη και έγκυρη διάγνωση νευρολογικών γενετικών νοσημάτων, ακόμα και των πιο σπάνιων.
Τρόποι κληρονομικότητας
Τα νευρογενετικά νοσήματα κληρονομούνται με όλους τους πιθανούς τρόπους κληρονομικότητας, δηλαδή μπορεί να είναι αυτοσωματικά υπολειπόμενα (οι γονείς υγιείς φορείς), αυτοσωματικά επικρατή, με ένα γονέα να πάσχει ή με de novo μετάλλαξη (που δημιουργήθηκε ξαφνικά στον πάσχοντα, χωρίς οικογενειακό ιστορικό), αλλά και φυλοσύνδετα, με πάσχοντα αγόρια μόνο. Ταυτόχρονα, ο ίδιος τύπος ή κατηγορία νοσήματος μπορεί να οφείλεται σε μεταλλάξεις πολλών διαφορετικών γονιδίων, όπως για παράδειγμα οι νευροπάθειες Charcot-Marie-Tooth (CMT), οι ζωνιαίες μυϊκές δυστροφίες (LGMDs), η μυϊκή δυστροφία Emery-Dreifuss (EDMD) κι ανάλογα με το υπεύθυνο γονίδιο αλλάζει κι ο τρόπος κληρονομικότητας της νόσου.
Ενδεικτικά, στις παθήσεις αυτές περιλαμβάνονται:
Συνδρομικές και μη Συνδρομικές επιληψίες (80% κληρονομικότητα, ανάλογα το σύνδρομο. Για παράδειγμα: MELAS, MERRF, TSC),
Αταξίες (η πιο γνωστή εκ των οποίων Αταξία Friedreich και Κληρονομικές Νωτιαιοπαρεγκεφαλιδικές Αταξίες: SCA 1,2,3 κτλ.)
Παθήσεις Κινητικού Νευρώνα: πλάγια αμυοτροφική σκλήρυνση (ALS, HSP) (9.7 relative risk μεταξύ συγγενών πρώτου βαθμού)
Συγγενείς Πολυνευροπάθειες (όπως η Νόσος Charcot Marie Tooth, η κληρονομική αμυλοειδική νευροπάθεια)
Μυϊκές Δυστροφίες: Μυοτονική δυστροφία DMD (Duchenne), Facioscapulohumeral muscular dystrophy (FSHD), Sm και Sm-Like Μυική Ατροφία (LSM), για παράδειγμα SMA 1, Νόσος Kennedy (προμηκο-νωτιαία (bulbospinal) μυϊκή ατροφία -BSMA)
Λευκοδυστροφίες (Αυτοσωμική Επικρατής Λευκοδυστροφία)
Κινητικές Διαταραχές: Nόσος Πάρκινσον (6 relative risk μεταξύ μελών οικογενείας για έναρξη της νόσου κάτω των 50 ετών), Σύνδρομο Ανήσυχων Ποδιών (40-90% κληρονομικότητα), Παροξυσμική Κινησιογενής ή μη Κινησιογενής Δυσκινησία (PKD, PNKD), Dopa Responsive Δυστονίες (DRD)
Παθήσεις των καναλιών διόδου ιόντων (Υποκαλιαιμική Περιοδική Παράλυση, Νορμοκαλιαιμική Περιοδική Παράλυση)
Αυτισμός (70-90% κληρονομικότητα)
Ναρκοληψία
Άνοια και Ψυχιατρικές Παθήσεις (Άνοια Alzheimer με 60-80% κληρονομικότητα, CADASIL, CARASIL)
Πολλαπλή σκλήρυνση (25-76% κληρονομικότητα, με υπεύθυνα γονίδια όπως CBLB, HLA-DRB1, METTL1, κλπ.)
Εγκεφαλικό (υπεύθυνο γονίδιο NINJ2, σε καπνιστές).
Αιτιολογία
Όσον αφορά στην προσπάθεια διερεύνησης της αιτιολογίας και της πρωτογενούς πρόληψης των γενετικών νοσημάτων, η εφαρμοσμένη έρευνα κατέχει σημαντική θέση. Τα πεδία της ανίχνευσης φορέων, η προγεννητική και προσυμπτωματική διάγνωση, είναι από τα κύρια αντικείμενα επικέντρωσης της έρευνας. Συχνά είναι απαραίτητη η στενή συνεργασία των Νευρολόγων–Γενετιστών με ιατρούς άλλων ειδικοτήτων, άλλοτε για να συνδράμουν στη διάγνωση και άλλοτε για να τους δοθεί ερμηνεία εξειδικευμένων γενετικών εξετάσεων. Με τον έλεγχο προσυμπτωματικών ατόμων (ασυμπτωματικά άτομα αλλά με υψηλό κίνδυνο να έχουν κληρονομήσει το παθογόνο γονίδιο) αλλά και τη δυνατότητα προγεννητικού ελέγχου, επιτυγχάνεται σε μεγάλο βαθμό η πρόληψη αυτών των νοσημάτων.
Η σημασία της πρόληψης
Σε περίπτωση πάσχοντος μέλους στην οικογένεια, ο κίνδυνος επανεμφάνισης της νόσου είναι υψηλός. Η πλειονότητα των κληρονομικών νοσημάτων δεν επιδέχεται προς το παρόν αιτιολογικής θεραπείας και ουσιαστικά ο μοναδικός τρόπος αντιμετώπισης παραμένει η πρόληψη. Ο αποτελεσματικότερος τρόπος πρόληψης είναι η παροχή γενετικής συμβουλής σε άτομα που έχουν υψηλή πιθανότητα (at risk) να αποκτήσουν παιδί με γενετικό νόσημα. Η ανίχνευση αυτών των ατόμων γίνεται, ιδίως σε χώρες όπως η Ελλάδα όπου λείπουν παντελώς τα Συστήματα Γενετικής Καταγραφής (Genetic Register Systems), με τη διάγνωση-εντόπιση των ασθενών που πάσχουν από κάποιο γενετικό νόσημα, όταν αυτοί ζητήσουν ιατρική βοήθεια.
Προκειμένου να δοθεί αξιόπιστη γενετική συμβουλή απαιτούνται τρεις βασικές προϋποθέσεις:
η ακριβής και τεκμηριωμένη διάγνωση του ασθενή-δείκτη,
το γενεαλογικό δένδρο της οικογένειας (τουλάχιστον σε έκταση τριών γενεών) και
η γνώση του τρόπου κληρονομικής μεταβίβασης του νοσήματος.
Η γενετική συμβουλή είναι μία μακρά και πολύπλοκη διαδικασία. Βασική αρχή που την διέπει είναι ότι ο γενετιστής ερμηνεύει, επεξηγεί συζητά και βοηθά τους ενδιαφερόμενους να λάβουν την ορθότερη γι’ αυτούς απόφαση, αποφεύγοντας συστηματικά να τους κατευθύνει άμεσα ή έμμεσα προς κάποια λύση. Η ψυχολογική κατάσταση αυτών που ζητούν γενετική συμβουλή αποτελεί ένα εξαιρετικά σημαντικό πρόβλημα και χρήζει ιδιαίτερων χειρισμών εκ μέρους των επιστημόνων.
Comments