Βασικά δεδομένα:
Σήμερα, πάνω από 55 εκατομμύρια άτομα παγκοσμίως πάσχουν από άνοια, εκ των οποίων πάνω από το 60% ζουν σε χώρες χαμηλού και μεσαίου εισοδήματος. Κάθε χρόνο, υπάρχουν σχεδόν 10 εκατομμύρια νέα περιστατικά.
Η άνοια προκύπτει από διάφορες ασθένειες και τραυματισμούς που επηρεάζουν τον εγκέφαλο. Η νόσος Αλτσχάιμερ είναι η πιο κοινή μορφή άνοιας και μπορεί να συμβάλει στο 60-70% των περιπτώσεων.
Η άνοια αποτελεί σήμερα την έβδομη κύρια αιτία θανάτου και μία από τις κύριες αιτίες αναπηρίας και εξάρτησης μεταξύ των ηλικιωμένων παγκοσμίως.
Το 2019, η άνοια κόστισε στις οικονομίες παγκοσμίως 1,3 τρισεκατομμύρια δολάρια ΗΠΑ, περίπου το 50% αυτών των δαπανών αποδίδεται στη φροντίδα που παρέχεται από ανεπίσημους φροντιστές (π.χ. μέλη της οικογένειας και στενοί φίλοι), οι οποίοι παρέχουν κατά μέσο όρο 5 ώρες φροντίδας και επίβλεψης την ημέρα.
Οι γυναίκες επηρεάζονται δυσανάλογα από τη νόσο Αλτσχάιμερ και την άνοια, άμεσα και έμμεσα. Οι γυναίκες βιώνουν υψηλότερα έτη αναπηρίας που έχουν προσαρμοστεί ανάλογα με την αναπηρία και τη θνησιμότητα λόγω άνοιας, αλλά παρέχουν επίσης το 70% των ωρών φροντίδας για άτομα που ζουν με άνοια.
Επισκόπηση
Η άνοια είναι ένας όρος-σύνδρομο για διάφορες ασθένειες που επηρεάζουν τη μνήμη, τη σκέψη και την ικανότητα εκτέλεσης καθημερινών δραστηριοτήτων. Η ασθένεια επιδεινώνεται με την πάροδο του χρόνου. Αφορά κυρίως τους ηλικιωμένους, αλλά δεν θα την πάθουν όλοι όσο μεγαλώνουν. Παράγοντες που αυξάνουν τον κίνδυνο εμφάνισης άνοιας περιλαμβάνουν:
Ηλικία (συνηθέστερη σε άτομα ηλικίας 65 ετών και άνω)
Υψηλή αρτηριακή πίεση (υπέρταση)
Υψηλό σάκχαρο στο αίμα (διαβήτης)
Έλλειψη σωματικού βάρους ή παχυσαρκία
Κάπνισμα
Κατανάλωση υπερβολικού αλκοόλ
Έλλειψη φυσικής δραστηριότητας
Κοινωνική απομόνωση
Κατάθλιψη
Η άνοια είναι ένα σύνδρομο που μπορεί να προκληθεί από διάφορες ασθένειες, οι οποίες με την πάροδο του χρόνου καταστρέφουν τα νευρικά κύτταρα και βλάπτουν τον εγκέφαλο, οδηγώντας συνήθως σε επιδείνωση της γνωστικής λειτουργίας (δηλαδή της ικανότητας επεξεργασίας της σκέψης) σε βαθμό μεγαλύτερο από τον αναμενόμενο λόγω της βιολογικής γήρανσης.
Έχει σωματικές, ψυχολογικές, κοινωνικές και οικονομικές επιπτώσεις, όχι μόνο για τους ασθενείς, αλλά και για τους φροντιστές τους, τις οικογένειές τους και την ευρύτερη κοινωνία. Συχνά υπάρχει έλλειψη ευαισθητοποίησης και κατανόησης, με αποτέλεσμα το στίγμα και τα εμπόδια στη διάγνωση και τη φροντίδα.
Σημεία και συμπτώματα
Οι αλλαγές στη διάθεση και τη συμπεριφορά μερικές φορές συμβαίνουν ακόμη και πριν εμφανιστούν προβλήματα μνήμης. Τα συμπτώματα επιδεινώνονται με την πάροδο του χρόνου. Τελικά, οι περισσότεροι άνθρωποι με άνοια θα χρειαστούν τη βοήθεια άλλων για τις καθημερινές τους δραστηριότητες.
Πρώιμα σημεία και συμπτώματα:
Ο ασθενής ξεχνά πρόσφατες πληροφορίες ή πρόσφατα γεγονότα
Χάνει ή τοποθετεί αντικείμενα σε λάθος σημείο
Χάνει τον δρόμο του κατά το περπάτημα ή την οδήγηση
Νιώθει αποπροσανατολισμένος, ακόμα και σε οικεία μέρη
Παρουσιάζει απώλεια της αίσθησης του χρόνου
Εμφανίζει δυσκολίες στην επίλυση προβλημάτων ή στη λήψη αποφάσεων
Εμφανίζει δυσκολίες στην παρακολούθηση συζητήσεων ή στην εύρεση λέξεων
Παρατηρούνται δυσκολίες στην εκτέλεση οικείων εργασιών
Συνυπάρχει λανθασμένη εκτίμηση των αποστάσεων μεταξύ αντικειμένων οπτικά
Συχνές αλλαγές στη διάθεση και τη συμπεριφορά:
Άγχος, θλίψη ή θυμός για την απώλεια μνήμης
Αλλαγές στην προσωπικότητα (όπως ευερεθιστότητα, απάθεια)
Ακατάλληλη συμπεριφορά
Απομάκρυνση από την εργασία ή τις κοινωνικές δραστηριότητες
Μειωμένο ενδιαφέρον για τα συναισθήματα των άλλων ανθρώπων
Η πορεία της άνοιας είναι διαφορετική για κάθε ασθενή, ανάλογα με τα υποκείμενα αίτια, άλλες παθήσεις και τη γνωστική λειτουργία του ατόμου πριν αρρωστήσει.
Τα περισσότερα συμπτώματα επιδεινώνονται με την πάροδο του χρόνου, ενώ άλλα μπορεί να εξαφανιστούν ή να εμφανιστούν μόνο στα τελευταία στάδια της άνοιας. Καθώς η νόσος εξελίσσεται, αυξάνονται οι ανάγκες για βοήθεια στην προσωπική φροντίδα.
Σε πιο προχωρημένα στάδια τα άτομα με άνοια μπορεί:
Να μην αναγνωρίζουν μέλη της οικογένειας ή φίλους
Να αναπτύξουν δυσκολίες στην κίνηση
Να χάσουν τον έλεγχο της ουροδόχου κύστης και των εντέρων τους
Να δυσκολεύονται να φάνε και να πιούν
Να παρουσιάσουν αλλαγές στη συμπεριφορά, όπως επιθετικότητα, που προκαλούν στεναχώρια τόσο στον ανοϊκό όσο και σε όσους τον περιτριγυρίζουν.
Συνήθεις μορφές άνοιας
Η άνοια προκαλείται από πολλές διαφορετικές ασθένειες ή τραυματισμούς που βλάπτουν άμεσα και έμμεσα τον εγκέφαλο. Η νόσος Αλτσχάιμερ είναι η πιο κοινή μορφή και μπορεί να συμβάλλει στο 60-70% των περιπτώσεων. Άλλες μορφές περιλαμβάνουν:
Αγγειακή άνοια: προκαλείται από προβλήματα κυκλοφορίας του αίματος στον εγκέφαλο.
Άνοια με σώματα Lewy: προκαλείται από μη φυσιολογικές εναποθέσεις πρωτεΐνης μέσα σε νευρικά κύτταρα και πολύ συχνά συνυπάρχει και με νόσο Parkinson.
Μετωποκροταφική άνοια: ομάδα ασθενειών που οδηγούν σε εκφύλιση του μετωπιαίου λοβού του εγκεφάλου.
Η άνοια μπορεί επίσης να αναπτυχθεί μετά από εγκεφαλικό επεισόδιο, στο πλαίσιο ορισμένων λοιμώξεων όπως ο HIV, ως αποτέλεσμα της επιβλαβούς χρήσης αλκοόλ, επαναλαμβανόμενων σωματικών τραυματισμών στον εγκέφαλο (γνωστών ως χρόνια τραυματική εγκεφαλοπάθεια) ή διατροφικών ελλείψεων.
Τα όρια μεταξύ των διαφορετικών μορφών άνοιας είναι ασαφή και συχνά συνυπάρχουν μεικτές μορφές.
Θεραπεία και φροντίδα
Δεν υπάρχει θεραπεία για την άνοια, αλλά υπάρχουν παρεμβάσεις οι οποίες μπορούν να βοηθήσουν για να υποστηριχθούν τόσο οι άνθρωποι που ζουν με την ασθένεια όσο και εκείνοι που τους φροντίζουν.
Διαχείριση της άνοιας και βελτίωση της ποιότητας ζωής
Παρόλο που δεν υπάρχει θεραπεία για την άνοια, υπάρχουν πράγματα που μπορούν να βοηθήσουν τα άτομα που πάσχουν από τη νόσο να διαχειριστούν τα συμπτώματα και να βελτιώσουν την ποιότητα ζωής τους, όπως:
Διατήρηση της σωματικής δραστηριότητας: Η άσκηση μπορεί να βελτιώσει τη διάθεσή σας, τον ύπνο σας και τη γενική σας υγεία.
Υγιεινή διατροφή: Η επιλογή υγιεινών τροφών μπορεί να βοηθήσει στη διατήρηση της σωματικής και πνευματικής σας υγείας.
Διακοπή καπνίσματος και αλκοόλ: Το κάπνισμα και το αλκοόλ μπορούν να επιδεινώσουν τη μνήμη και τη σκέψη.
Τακτικές επισκέψεις στον γιατρό: Οι τακτικές επισκέψεις στον γιατρό σας μπορούν να βοηθήσουν στην έγκαιρη ανίχνευση και αντιμετώπιση τυχόν προβλημάτων υγείας.
Χρήση βοηθημάτων μνήμης: Το να γράφετε σημαντικά πράγματα, όπως ραντεβού ή λίστες αγορών, μπορεί να σας βοηθήσει να τα θυμάστε.
Ύπαρξη χόμπι και ευχάριστων δραστηριοτήτων: Η ενασχόληση με δραστηριότητες που απολαμβάνετε μπορεί να σας βοηθήσει να διατηρήσετε τη διάθεσή σας και την αίσθηση του σκοπού σας.
Νοητική διέγερση-ενδυνάμωση: Νοητικές ασκήσεις όπως, σταυρόλεξα ή γρίφους ή ακόμη και παιχνίδια με χαρτιά, μπορεί να βοηθήσει στη διατήρηση της εγκεφαλικής λειτουργίας.
Κοινωνική ζωή: Ο χρόνος με φίλους και οικογένεια βοηθά το άτομο να αισθάνεται λιγότερο απομονωμένο ενώ ταυτόχρονα νιώθει πιο δεμένο με τους άλλους.
Επιπλέον, ορισμένα φάρμακα μπορούν να βοηθήσουν στη διαχείριση των συμπτωμάτων της άνοιας:
Αναστολείς της χολινεστεράσης: Χρησιμοποιούνται για τη θεραπεία της νόσου Αλτσχάιμερ.
Ανταγωνιστές υποδοχέων NMDA: Χρησιμοποιούνται για σοβαρή νόσο Αλτσχάιμερ και αγγειακή άνοια.
Φάρμακα για τον έλεγχο της αρτηριακής πίεσης και της χοληστερόλης: Μπορούν να αποτρέψουν περαιτέρω βλάβη στον εγκέφαλο λόγω αγγειακής άνοιας.
Εκλεκτικοί αναστολείς επαναπρόληψης σεροτονίνης (SSRI): Μπορεί να βοηθήσουν με έντονα συμπτώματα κατάθλιψης σε άτομα με άνοια, εάν οι αλλαγές στον τρόπο ζωής και οι κοινωνικές αλλαγές δεν αποδώσουν, αλλά δεν θα πρέπει να αποτελούν την πρώτη επιλογή.
Αντιψυχωσικά φάρμακα: Χρησιμοποιούνται σε ασθενείς που διατρέχουν κίνδυνο να τραυματίσουν τον εαυτό τους ή άλλους λόγω ανησυχίας-διέγερσης, φάρμακα όπως η αλοπεριδόλη και η ρισπεριδόνη μπορεί να βοηθήσουν, αλλά δεν πρέπει ποτέ να χρησιμοποιούνται ως πρώτη θεραπεία.
Είναι σημαντικό να σημειωθεί ότι η θεραπεία της άνοιας πρέπει να εξατομικεύεται και να συνταγογραφείται από γιατρό.
Παράγοντες κινδύνου και πρόληψη της άνοιας
Αν και η ηλικία αποτελεί τον ισχυρότερο γνωστό παράγοντα κινδύνου για άνοια, δεν αποτελεί αναπόφευκτη συνέπεια της βιολογικής γήρανσης. Επιπλέον, η άνοια δεν επηρεάζει αποκλειστικά τους ηλικιωμένους - η άνοια με νεανική έναρξη (ορίζεται ως η έναρξη των συμπτωμάτων πριν την ηλικία των 65 ετών) αντιπροσωπεύει έως και το 9% των περιπτώσεων. Μελέτες δείχνουν ότι οι άνθρωποι μπορούν να μειώσουν τον κίνδυνο γνωστικής έκπτωσης και άνοιας:
Διατηρώντας σωματική δραστηριότητα
Με αποφυγή του καπνίσματος
Με αποφυγή της κατάχρησης αλκοόλ
Ελέγχοντας το σωματικό βάρος
Ακολουθώντας μια υγιεινή διατροφή
Διατηρώντας σωστά ρυθμισμένη αρτηριακή πίεση, χοληστερόλη και επίπεδα σακχάρου στο αίμα
Πρόσθετοι παράγοντες κινδύνου περιλαμβάνουν:
Κατάθλιψη
Κοινωνική απομόνωση
Χαμηλό μορφωτικό επίπεδο
Έλλειψη νοητικής δραστηριότητας
Ατμοσφαιρική ρύπανση
Σε γενικές γραμμές η υιοθέτηση ενός υγιεινού τρόπου ζωής μπορεί να ωφελήσει γενικά την υγεία του εγκεφάλου και τη σωματική σας ευεξία.
Εάν έχετε διαγνωστεί με άνοια, είναι σημαντικό να μιλήσετε στον γιατρό σας για το καλύτερο πλάνο φροντίδας για τις συγκεκριμένες ανάγκες σας.